Op 10 juni 1944 werden alle bewoners van het Franse plaatsje Oradour-sur-Glane op verschrikkelijke wijze uitgemoord. Twee jaar eerder overkwam het Tsjechische plaatsje Lidice hetzelfde lot. Bij beide moordpartijen was de SS-er Heinz Barth betrokken.
Wat is het mysterie van Oradour-sur-Glane?
De slachtpartij in Oradour-sur-Glane is één van de meest verschrikkelijke oorlogsmisdaden van de vorige eeuw. De mannen werden gefusilleerd, vrouwen en kinderen bijeengedreven in de kerk en aldaar vermoord.
De daders kenden geen medelijden en geen ontzag voor een gewijde plek. Ze zijn als beesten tekeer gegaan. Wat drijft mensen tot zulke daden? Hoe komt het dat niemand de verantwoordelijkheid heeft genomen?
Overeenkomsten met Lidice
In Lidice in Tsjechië had precies twee jaar eerder eenzelfde tragedie plaatsgevonden. Op 10 juni 1942 werd het dorp omsingeld, alle mannen werden opgesloten in een schuur en doodgeschoten. Vrouwen en kinderen werden gedeporteerd en vonden de dood in gaskamers. Het dorp werd totaal verwoest. De slachting in Lidice werd gebruikt voor nazipropaganda als wraak voor de moord op de Praagse SD-baas Reinhard Heydrich.
Op dat moment was Heinz Barth, die ook in Oradour-sur-Glane een hoofdrol speelde, een 22 jarige politieman en een toegewijd lid van de NSDAP.
De 2e SS-Panzerdivision Das Reich
Das Reich was als militaire eenheid begonnen aan het Oostfront. Het vermoorden en vernietigen van dorpen was een strategie, die ze daar vele malen hadden toegepast. De eenheid had deelgenomen aan de operatie Barbarossa, de aanval van Nazi-Duitsland op de Sovjet-Unie op 22 juni 1941. Ze zouden bijna vier jaar in de Sovjet-Unie vechten en verloren in die periode meer dan 60 % van hun manschappen. In 1944 werd Das Reich teruggetrokken om als Panzer division Das Reich naar Frankrijk gestuurd te worden. Daar moesten ze de invasie van de Engelsen en Amerikanen te bestrijden.
De tocht van deze divisie was geenszins vredelievend te noemen. Ze lieten een spoor van bloed achter. De tactiek, die ze in Rusland hadden geperfectioneerd, werd toegepast op diverse Franse dorpen. Een dag voordat de troepen Oradour binnentrokken hadden ze een wraakactie uitgevoerd tegen de bevolking van het dorpje Tulle. Daar werden 99 mannen opgehangen en 149 mannen werden naar Dachau gedeporteerd. In totaal vonden 213 inwoners van Tulle de dood. Een maand eerder was Figeac door de divisie bezocht. Hier vielen meer dan 448 slachtoffers.
Parcours van het 2. SS-Panzer-Division Das Reich in het zuiden van Frankrijk in mei en juni 1944. Rode kruisen zijn aanvallen op de lokale burgers. Het eerste getal betekent het aantal mensen die zijn opgepakt (later dan bijna altijd geëxecuteerd of gedeporteerd). Het tweede getal direct geëxecuteerde burgers. Sterretjes zijn incidenten met het verzet, rode driehoeken stationering van de divisie en rode bollen afschrikmoordpartijen. De blauwe bollen zijn de steden in het gebied (bron: Wikipedia)
Wat gebeurde er op 10 juni 1944 in Oradour?
Het was een rustige dag. De kinderen zaten op school en de bewoners van het dorp waren met hun dagelijkse werkzaamheden bezig. Om een uur of twee kwam er een Duitser op een motorfiets voorbij. Even later volgden er meer. Vrachtwagens met militairen en diverse pantserwagens reden het dorpje binnen. Op strategische punten stopten de vrachtauto’s en de Duitse militairen sprongen naar buiten.
De mensen uit het dorp wisten niet goed wat ze moesten denken. Er waren nog nooit incidenten geweest in Oradour. Er waren geen verzetsgroepen en er hadden zich geen problemen voorgedaan tussen de bezetter en de inwoners van het dorp. Niemand dacht eraan om op de vlucht te slaan.
Verzamelen op de Marktplaats
Opeens begonnen de Duitsers te roepen. Mensen moesten zich verzamelen op de Marktplaats. Niemand uitgezonderd. Oude mensen werden meegetrokken, de onderwijzers namen de kinderen mee uit school. Eén leerling luisterde niet. Roger Godfrin was een kleine vluchteling uit Lotharingen. Hij wist waartoe de Duitsers in staat waren en sloeg op de vlucht.
Op de Marktplaats werden de mannen gescheiden van de vrouwen en kinderen. De laatste groep werd richting kerk gedreven. Voor sommige vrouwen was dit een geruststelling. De kerk was immers een toevluchtsoord, een plek van vrede. Zij maakten zich meer zorgen om het lot van de mannen.
Gruwelijke martelingen
Na enkele uren werden de mannen verdeeld over verschillende schuren en garages. Sommige mannen werden dood geschoten, anderen in hun benen zodat ze niet konden vluchten. Ze vielen over elkaar heen. De Duitsers gooiden stro en takken over de stervende en gewonde mannen. Na enige tijd werden de strobalen aangestoken. Hierdoor werden de gewonden levend verbrand, een barbaarse marteling.
Overlevenden
Toch ontkwamen er mensen uit deze hel. Een aantal mannen had zich direct laten vallen op het moment dat de schoten werden gelost. De andere mannen waren over hen heen gevallen en toen de Duitsers even weg waren om stro te verzamelen, waren ze onder de deken van lijken en gewonden vandaan gekropen om zich schuil te houden in een donkere hoek van de schuur. Wanneer de schuur werd aangestoken kropen ze naar buiten om zich in een volgende schuur te verschuilen. Zo bleven ze zich verstoppen voor de Duitsers en het vuur. Pas in de nacht konden ze het dorp definitief ontvluchten.
Ook waren er een paar mensen die geen gehoor hadden gegeven aan het bevel van de Duitsers om zich te verzamelen. Sommigen werden alsnog gevonden en vermoord, maar een paar wisten zich schuil te houden, waaronder het jongetje uit Lotharingen.
De hel in de kerk
In de kerk hadden de vrouwen de schoten gehoord. Ze hadden geen idee van de gruwelijke marteling, die hun mannen ondergingen. Ze baden en zachtjes werd er voor de mannen gezongen.
Even dachten ze dat de hel voorbij was. De deur werd geopend en een aantal vrouwen liep naar de deur in de hoop dat ze de kerk mochten verlaten. Ze werden echter ruw terug naar binnen geduwd.
Twee Duitsers kwamen naar binnen en plaatsten een grote kist met explosieven bij het altaar. Er werden lonten aangestoken en de Duitsers maakten zich uit de voeten. Bijna direct nadat de deur zich achter hen sloot, vond er een enorme explosie plaats.
De vrouwen en kinderen, die deze explosie hadden overleefd probeerden te ontsnappen. Toen de deuren het begaven, werden de vrouwen en kinderen neergemaaid door machinegeweren die de Duitsers bij de uitgang hadden opgesteld. Slechts één vrouw wist te ontkomen. Achter het altaar kon ze via een raampje naar buiten springen. Een sprong van bijna drie meter. Verdoofd bleef ze in de bosjes liggen. Een vrouw met een baby, die na haar via het kerkraampje naar buiten probeerde te ontsnappen, werd door de Duitsers opgemerkt en neergeschoten.
Pas toen de Duitsers dachten dat iedereen dood was hielden ze op met schieten. Nu werd ook de kerk in brand gestoken. Kerkbanken, stoelen en balen stro vormden een enorme brandstapel.
De kerk van Oradour stond in brand.
Dronken
Ondertussen plunderden de Duitsers de huizen. Ze deden zich tegoed aan de wijn, die in de kelders lagen opgeslagen. Wellicht was dit de redding van de twintig mensen die rond een uur of zeven met de tram vanuit Limoges van hun werk terugkeerden naar Oradour.
Ze werden tegen een heg aangeduwd met een mitrailleur tegenover hen, klaar om te schieten. De Duitsers vonden het echter ‘leuker’ om de spot met hen te drijven. Na een aantal uren werden de mannen dan toch nog weggestuurd. Het werd hen verboden om Oradour te betreden.
De stilte keert terug
De volgende ochtend vertrokken de Duitsers. Eerst werden de enige twee huizen die nog overeind stonden in brand gestoken. Van Oradour was niets meer over behalve zwartgeblakerde muren en een paar uitgebrande auto’s. De stilte keerde terug en zou deze plek nooit meer verlaten.
Het dorp is nu een oorlogsmonument. Het is na de oorlog nooit herbouwd en is nu een stille getuige van de verschrikkelijke dingen die zich daar hebben afgespeeld.
Als je het dorp bezoekt loop je via een museum met een muur van foto’s het dorp binnen. Het is een dorp waar de tijd stil is blijven staan. Je herkent onder andere de garage, de kruidenier, de bakker en de slager. Een weegschaal ligt in twee delen op de grond. Je ziet een verroeste fiets zonder banden in een achtertuin.
Verroeste frames van kinderwagens en zelfs een uitgebrand bed op wieltjes waarop wellicht een oude inwoner mee naar de kerk is vervoerd, zijn een stille getuige van het drama dat zich hier heeft afgespeeld. In sommige huizen zie je een naaimachine, of wat ervan over is en bij een paar huizen staan de roestige wrakken van auto’s.
Het proces van Bordeau
In 1953 vond het eerste proces over deze misdaad plaats. Niemand voelde zich verantwoordelijk voor wat zich hier had afgespeeld. Er stonden 21 mensen terecht, er was geen enkele officier onder hen.
Als de paar overlevenden aan het woord komen om de gruweldaden te beschrijven, gaven de aangeklaagden geen tekenen van berouw. Zij zeggen zich niets te kunnen herinneren van dit bloedbad; ze stonden op wacht en hebben zeker niet gericht geschoten.
Daarnaast kenmerkte het protest zich door een strijd om procedures. Een aantal daders kwam uit de Elzas, een gebied dat aan het begin van de tweede wereldoorlog door de Duitsers was geannexeerd. De Franse Elzassers waren dus Duitser geworden en waren gedwongen dienst te nemen bij het Duitse leger. Deze soldaten beriepen zich na de oorlog op Maigré-Nous (tegen onze zin). Met andere woorden, ze waren tegen hun zin aan het Duitse leger toegevoegd en hadden alleen maar de bevelen uitgevoerd. Aanvankelijk werden ze toch veroordeeld tot tien tot twaalf jaar gevangenisstraf, maar na een heftig protest uit Elzas werd hen gratie verleend. De overige daders krijgen een gevangenisstraf van een aantal jaren. Eén adjudant wordt ter dood veroordeeld, maar ook aan hem werd na een aantal jaren gratie verleend.
De bewoners van Oradour waren zo teleurgesteld over deze straffen dat ze het Oorlogskruis en het Kruis van het Legioen van Eer aan de staat hebben teruggestuurd.
Heinz Barth
Eén van de officieren, die aanwezig was bij de moordpartij, was luitenant Heinz Barth. Deze misdadiger is bij verstek ter dood veroordeeld. Pas in 1981 is hij in de DDR opgespoord en in 1983 vond er een nieuw proces plaats. Hij ontkende niets.
De orders waren van commandant Diekmann gekomen. Adolf Diekman kwam om het leven op 29 juni 1944 aan het Normandische front gedurende Operatie Overlord.
Barth had gewoon de orders uitgevoerd. Er was geen spijt. Hij had niet nagedacht, maar gewoon gedaan wat hem was opgedragen. Uiteindelijk werd hij tot levenslange gevangenis veroordeeld. Hij werd in 1997 vrijgelaten vanwege zijn leeftijd en omdat hij alsnog spijt betuigde.
Video over Oradour-sur-Glane (nederlands ondertiteld):
Oradour-sur-Glane bezoeken
Het herinneringscentrum is te bezoeken vanaf 1 februari tot 16 december. De openingstijden zijn:
- Februari: 9.00 tot 16.00
- Van 1 maart tot 15 mei: 9.00 tot 17.00
- van 16 mei tot 15 september: 9.00 tot 18.00
- Van 16 september tot 31 oktober: 9.00 tot 17.00
- Van 1 november tot 15 december: 9.00 tot 16.00
Het dorp is gratis te bezoeken; voor de expositie moet je entree betalen.
Oradour-sur-Glane is verboden voor honden.
