Rocamadour is een bedevaartsoord. Het is bekend om zijn Zwarte Madonna, de tombe van Amadour en een klok die luidt als er een schip in nood is. Rocamadour trekt al meer dan duizend jaar pelgrims.
Ik bezocht Rocamadour in 2002 voor de eerste keer. We waren met een groep onderzoekers op weg naar Rennes le Chateau en er circuleerde een bericht dat de Kruisweg van Rocamadour en Rennes le Chateau hetzelfde zouden zijn. Dit bleek niet waar te zijn.
Achteraf was ik dankbaar voor deze tussenstop. Rocamadour is één van de indrukwekkendste en interessantste plekken om te bezoeken als je in het departement Lot bent. Het is na Lourdes de meest bezochte bedevaartplaats in Frankrijk.
In dit artikel neem ik je mee in de geschiedenis en ik vertel je de verhalen die schuilgaan achter de plekken die je kunt bezichtigen.
De geschiedenis van Rocamadour
In de 3e eeuw is Rocamadour bezocht door de heilige Saturnin of Sernin uit Toulouse. In 778 is Roland, de beroemde held uit het Roelantslied, op weg naar Roncevalles in Rocamadour geweest. Zijn beroemde zwaard Durendal steekt in een rotswand boven de kerk.
Géraud d'Escorailles
In 1105 is de eerste officiële vermelding over de Notre Dame van Rocamadour terug te vinden in een pauselijk decreet. De Benedictijnse abdij van Tulle kreeg de opdracht om de wonderen van Rocamadour te onderzoeken. Als Géraud d’Escorailles abt wordt in 1153, gaat het opeens snel. Hij weet het relatief onbekende bedevaartsoord in korte tijd om te toveren tot één van de belangrijkste bestemmingen voor pelgrims uit die tijd.
Over die periode wordt vermeld dat de eerste geregistreerde wonderen plaats vinden in 1148. In 1159 wordt de plaats bezocht door Henri Plantagenêt, ook bekend als Hendrik II, koning van Engeland. Een bezoek van zo een eminente heer geeft het belang van deze plaats als bedevaartsoord al aan, maar de echte aantrekkingskracht van Rocamadour is te danken aan het wonder van 1166.
Het ongeschonden lijk van Amadour
In 1166 wordt het lichaam van Amadour ontdekt. Eén van de parochianen had aangegeven dat hij vlak bij de ingang van de kerk begraven wilde worden. Bij het delven van het graf vonden ze een lichaam dat nog volledig ongeschonden was. Het lichaam wordt bij het altaar gelegd en zo getoond aan de pelgrims die de kerk bezochten.
Het lichaam van Amadour wordt in de 13e eeuw bezongen door troubadours: Zijn lichaam, zoals men zeker weet, is onaangetast en vergaat nooit. In 1562, bijna vierhonderd jaar later, wordt het lichaam alsnog vernietigd. Een ooggetuige vertelt dat de Hugenoten de kerk plunderden en het lichaam in brand staken. Omdat het niet wilde branden hebben de Hugenoten het lichaam in kleine stukken gescheurd. De tombe bij de ingang van de kerk is een herinnering aan Amadour.
Wie was Amadour?
Waarschijnlijk heeft er niemand bestaan met de naam Amadour. Rocamadour stond eerder bekend als Rocamajori – de grote rots. In de buurt is een grot met schilderingen gevonden, waaruit blijkt dat deze plek al in de tijd van de holbewoners gebruikt werd. De naam Rocamajori is in de loop der tijd veranderd in Rocamadour. Hierdoor ontstond het verhaal dat hier een kluizenaar met de naam Amadour heeft gewoond.
Het lichaam was blijkbaar niet erg groot, waardoor al snel gedacht werd aan het verhaal van de tollenaar Zacheüs. In de bijbel staat dat Zacheüs een Joodse oppertollenaar was, klein van stuk. Daarom klom hij in een vijgenboom om Jezus te kunnen zien. Toen Jezus langs hem liep, keek Hij naar boven en vroeg hem naar beneden te komen. Jezus wilde in het huis van de tollenaar overnachten. Zacheüs bekeerde zich na dit bezoek en schonk de helft van al zijn bezittingen aan de armen.
Dit verhaal is later aangevuld. Zacheüs huwt met Veronica, de vrouw die het zweet van het voorhoofd van Jezus veegt tijdens de kruisweg. Na de dood van Jezus zou het echtpaar naar Frankrijk vluchten. Veronica overlijdt en Zacheüs trekt zich als kluizenaar terug bij Rocamajori.
Het mirakelboek van Rocamadour
In opdracht van Géraud d’Escorailles wordt een mirakelboek geschreven. Hierin zijn 126 wonderen opgetekend, die zich in Rocamadour hebben afgespeeld.
Dit boek is in het Engels vertaald en verkrijgbaar onder de naam The Miracles of Our Lady of Rocamadour. Het vertelt over de miraculeuze genezingen van doven, kreupelen en bezetenen, maar ook over wonderbaarlijke overwinningen. Kortom, een boek dat de moeite waard is voor mensen die het Engels goed beheersen en geïnteresseerd zijn in dit soort verhalen.
Bekende bezoekers
Behalve Bernhard de Clairvaux (Cisterciënzers) en Sint Dominicus (Dominicanen) hebben heel wat beroemde mensen de trappen naar Rocomadour beklommen. Hendrik II legde de tocht blootsvoets af. Maar ook Lodewijk de Heilige, Simon de Montfort, Karel de Schone, Blanche van Castille en Filips de Stoute hebben de 216 treden beklommen.
Rocamadour, een bedevaart als boetedoening
In de Biekorf, Jaargang 67 uit 1966, staat een verhandeling over Onse Vrauwe te Rutsemadoene. Rutsemadoene (de rots van madonna) was de Vlaamse verbastering van Rocamadour. Uit de verhandeling blijkt dat het bedevaartsoort rond 1300 wordt genoemd als bestemming van een zoen- of strafbedevaart.
Burgers kregen een bedevaart opgelegd als boetedoening voor misdaden die zij hadden begaan. Afhankelijk van de gemeente waar zij woonden kon deze boetedoening afgekocht worden. In Gent en Dendermonde kon men de bedevaart afkopen voor 5 pond. In Aalst moest je het ongekend hoge bedrag van 12 pond betalen dat was net zoveel als voor de tocht naar Santiago de Compostella.
Van de rijke burgers maakten slechts een minderheid van de veroordeelden de boetetocht werkelijk.
Wel werd de bedevaart door velen vrijwillig ondernomen. Een bedevaarder verkeerde in de staat van pelgrim en zijn tocht gold als een sacrale daad, die werd gedragen door de gemeenschap. Dat wil zeggen dat de gemeenschap (of kerk) zorg droeg voor gezin en eigendom. De pelgrim was onschendbaar en kon verblijven in passanten- of pelgrimshuizen. De beloning van een tocht was de aflaat, een kerkelijk bewijs dat getoond kon worden bij de hemelpoort als bewijs van een vrome daad.
Bezienswaardigheden
Wat de pelgrim tegenkwam, is nu ook als toerist te bezoeken. Hieronder een opsomming van de belangrijkste bezienswaardigheden.
De trap
De 216 treden van de trap naar het heilige deel in Rocamadour werd vaak op de knieën afgelegd. Soms boeiden de bedevaarders zich om het nog moeilijker te maken de tocht te volbrengen. Men schreeuwde het soms uit van de pijn, een uiting die niet erg werd gewaardeerd als men in de kerk bezig was met een dienst. Ordebewakers stormden dan naar de trap om de bedevaarders tot stilte te manen… met stokslagen!
De Notre Dame kapel
Eenmaal boven komt men bij de kapel van de Notre Dame terecht. Deze staat in het centrum van alle heiligdommen en is na een val van een rots in 1479 herbouwd en vergroot. Daarna is deze nogmaals herbouwd na de plundering door de Hugenoten in 1562. In de 19e eeuw is de kapel gerestaureerd en vergroot.
Notre Dame kapel buiten
Op de muur bij de ingang treft men nu een fresco waarop drie skeletten staan. In de Middeleeuwen werd er vaker gebruik gemaakt van dit type afbeeldingen, waarin de levenden herinnerd worden aan hun sterfelijkheid. Soms waren de doden, net als op deze afbeelding, agressief. Het fresco deels is verloren gegaan door het venster dat later is geplaatst. Vroeger waren er drie ridders te paard afgebeeld die ontsteld halt hielden bij het zicht van de doden.
Kijk ook even naar boven om het zwaard Durendal te bewonderen. Een neef van Karel de Grote zou het zwaard aan Rocamadour hebben gegeven, alhoewel er ook een verhaal circuleert dat de stervende Roland het zwaard wegwierp en dat het op miraculeuze wijze in de rotswand bij Rocamadour terecht is gekomen.
Voordat je naar binnengaat kun je ook de tombe van Amadour bekijken. Op deze plek is het ongeschonden lichaam gevonden.
Notre Dame kapel binnen
De zwarte madonna van Rocamadour
Binnen tref je de zwarte maagd van Rocamadour aan. Ze is wat lastig te zien omdat ze in haar eigen nis boven het altaar is weggeborgen. Voor haar veiligheid is dat een goede plek. Ze heeft al veel doorstaan:
- Ze is vertrapt en gestenigd door de Hugenoten in 1562 en ternauwernood aan de brand ontsnapt.
- In 1885 is ze beroofd van een kroon, die ze al sinds de 15e eeuw droeg en haar geschonken was door Paus Pius II.
- In 1942 werd ze ingemetseld om zo te voorkomen dat ze door de Duitsers werd meegenomen. Door dit laatste avontuur is ze aangetast door vocht.
Bijzonder is dat men pas vanaf de 17e eeuw spreekt over de zwarte madonna. Tot die tijd was het gewoon de Notre Dame van Rocamadour. Hierdoor denkt men dat ze door het roet van de kaarsen is gekleurd. Talrijke madonna beelden waren in levendige kleuren geschilderd en met juwelen bedekt. Misschien is zij haar kleur en juwelen kwijtgeraakt bij de plundering in 1562. De geschiedenis vermeldt dit niet.
De wonderbaarlijke bel
De schepen in de kapel zullen je eerder opvallen dan de wonderbaarlijke klok of bel. Deze bel is meer dan duizend jaar geleden gesmeed. Het hangt aan een soort handvat en heeft de merkwaardige gewoonte om te luiden als er een schip in nood is. Kanunniken en bewoners noteren datum en tijd, zodat men dit kan opzoeken als de schipbreukeling langs komt om Maria te bedanken.
Je ziet nu maquettes hangen van schepen die ooit zijn gered en nu als ex voto getuigen van deze wonderbaarlijke redding.
Aan de muur hangt een stenen plakkaat waarop precies te lezen is wanneer de klok heeft geluid. In de zeventiende eeuw is men opgehouden om de jaren bij te schrijven. Na die tijd heeft de klok echter nog vaak geklonken.
“De laatste keer heeft de bel op 29 september 2008 geluid.” vertelde een lokale gids, toen ik Rocamadour een paar jaar geleden bezocht. “Een aantal maanden later kwamen twee jongemannen om te vertellen dat ze in de buurt van Marokko in een storm terecht waren gekomen. Ze hadden in hun doodsangst gebeden naar de maagd van Rocamadour en werden gered.”
De kapel van Sint Micheal (12e eeuw)
Aan de buitenkant van de kapel is een uniek fresco zichtbaar. Het bevindt zich op acht meter hoogte en is nog nooit gerestaureerd. De twee taferelen stellen de aankondiging en de visitatie voor. Je ziet bij de aankondiging de engel het wees gegroet uitspreken. De duif op het hoofd van Maria stelt de Heilige Geest voor. De visitatie is het bezoek dat Maria brengt aan haar nicht Elisabeth, die zwanger was van Johannes de Doper. Het schilderij loopt over in de rotsen.
Dit fresco was onderdeel van een groter tafereel dat niet meer bestaat.
In de kapel is ook nog een fresco te zien. Het is een 13e-eeuwse fresco van Christus omgeven door de evangelisten. Aan de linkerkant zie je Sint Michael met een weegschaal. Hij onderhandelt of de doden wel of niet naar de hemel mogen. Aan de rechterkant een serafijn. Dit is een hemels wezen (engel) met drie paar vleugels.
De abdij
De voormalige abdij is totaal veranderd na de restauratie uit de 19 eeuw. Een deel van de abdij is nu museum.
Sint Heiland Basiliek
Deze basiliek is het grootste heiligdom in Rocamadour. Deze kerk, die in 1913 de status basiliek kreeg, diende tot 1900 als onderdak voor pelgrims. De twee bijzonderheden die je hier kunt zien, zijn het beeld van Christus met de lanssnede aan de rechterkant (normaal is dit links) en de grafnis van Arnaud de Saint Astier. Dit was de eerste bisschop van Tulle en Rocamadour.
Andere bezienswaardigheden
De Sint Amadourkerk is de meest originele kerk, die dankzij zijn lagere ligging, ook wel de crypte wordt genoemd.
Bijzonder is ook de lijdensweg, die vol bochten naar het bovenliggende kasteel voert. Deze kruisweg stamt uit 1887 en is een gift van pelgrims.
De grotte des Merveille is voorzien van een aantal prehistorische grotschilderingen.
Praktische informatie
Parkeren
Er zijn diverse parkeermogelijkheden rond Rocamadour.
Onderaan de stad moet je betalen en kun je met een treintje naar de stad gereden worden. Het treintje gaat maar tot de winkelstraat. Vandaar moet je alsnog naar boven. Ik zou het treintje overslaan en net als de pelgrims van vroeger de tocht naar boven lopen.
Boven bij het kasteel kun je gratis parkeren. Je loopt dan naar beneden via de kruisweg. Je bezoekt Rocamadour dan in omgekeerde volgorde.
Lift
Voor mensen die slecht lopen of kleine kinderen bij zich hebben kun je gebruik maken van een betaalde lift. Hierdoor kun je de pelgrimstrap overslaan.
Verblijf
In de benedenstad kun je inkopen doen, restaurantjes bezoeken en zijn er twee hotels.
Je kunt de kaart hieronder gebruiken om via booking.com een hotel te booken.
