Ieder jaar maken duizenden mensen een pelgrimstocht. Ik heb de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela op de fiets afgelegd. Vorig jaar heb ik de Via Francigena naar Rome gevolgd. Wat is de aantrekkingskracht van pelgrimstochten?
Wat is een pelgrimstocht?
Een pelgrimstocht is een reis naar een heilige plek. Daarmee is een pelgrimstocht geen gewone wandel- of fietstocht, het is een spirituele tocht. Het gaat er niet alleen om dat je het doel bereikt, maar dat de reis je verdieping geeft. De eindbestemming staat vast en is net zo zeker als de dood, die ons aan het eind van het leven verwelkomt. Maar de weg die je bewandelt is jouw weg. Het is te vergelijken met je levenspad, die, zoals we allen weten, niet altijd over rozen gaat.
Pelgrimstochten en religie
Van oorsprong heeft een pelgrimstocht met religie te maken. In de middeleeuwen trokken mensen naar heilige plaatsen en misschien is het gebruik al veel ouder. In 2018 is er onderzoek gedaan bij Stonehenge en men ontdekte dat daar vooral tijdelijke onderkomens waren. Dit suggereert Stonehenge een pelgrimsoord was voor onze verre voorouders. Ze kwamen daar al 5000 jaar geleden bij elkaar om de zonnewende te vieren.
Binnen de Islam is de pelgrimstocht naar Mekka belangrijk. Iedere islamiet wil minimaal één keer naar Mekka, de geboorteplaats van Mohammed. In de middeleeuwen hadden de pelgrimstochten een soortgelijke functie. Men pelgrimeerde naar Jerusalem, Nazareth of Bethlehem, maar Santiago de Compostela was in die tijd ook al een bekend bedevaartsoord.
Moet je gelovig zijn om een pelgrimstocht te maken?
Je hoeft niet gelovig te zijn om een pelgrimstocht te maken, maar het helpt als je open staat voor religie of een spirituele ervaring. Bij een pelgrimstocht gaat het niet om de prestatie. Het gaat om de ervaring en de diepgang of intensiteit hangt samen met je eigen instelling.
Voor veel mensen is een pelgrimage een vervulling van een diepe wens. Voor anderen is het een voorwaarde om dichter bij God te komen. De één zoekt de eenzaamheid, terwijl de ander juist de ontmoeting aangaat. Daar waar sommigen de voorkeur geven aan de stilte, geven anderen de voorkeur aan gezang of muziek.
Dit is een individuele keuze die gerespecteerd mag worden. De kunst is om elkaar niet lastig te vallen met je eigen beleving en je niet te ergeren aan de ander, die de tocht op een andere manier wil volbrengen.
Presteren en pelgrimeren
Na het volbrengen van de tocht naar Santiago de Compostela viel het me op dat veel mensen me complimenteerde over de prestatie. Meer dan 2000 kilometer fietsen op je zestigste is iets wat een zeker respect afdwingt. Ik kreeg meer vragen over hoeveel kilometer ik gemiddeld per dag aflegde, dan naar wat de tocht mij had gebracht.
Pelgrimeren heeft echter – en dit in tegenstelling tot presteren – iets tijdloos. Als je niet meer weet hoeveel dagen je op pad bent en hoeveel kilometer je hebt afgelegd dan volgt de omslag van presteren naar pelgrimeren.
Wat is pelgrimeren precies?
Voor mij betekende de omslag van presteren naar pelgrimeren dat de tocht zwaarder werd. Op sommige momenten voelde het alsof ik de regie tot op zekere hoogte kwijt was geraakt. Ik had het idee dat ik mijn leven op mijn achterrekje meetorste. Mijn gedachten werden dieper en de emoties heftiger.
Ik merkte dat ik er last van had, dat de tocht toch iets tijdigs had. In principe was ik de tocht goed georganiseerd ingegaan en nu begon de organisatie mij te knellen. Ik had last van mijn knieën, maar kon geen rust nemen omdat de tocht binnen een bepaalde tijd afgelegd moest worden. Ik was gebonden aan een vakantieperiode en had te weinig speling om af te wijken van het vooraf bedachte pad. En juist op dat moment begon ik in te zien dat pelgrimeren net als het leven zelf is, soms gaan de dingen zoals je het van te voren had bedacht, soms gaan de dingen totaal anders. Kun je daarmee zijn?
Een pelgrimstocht als intense ervaring
Kun je daarmee zijn? is zo een veel mooiere vraag dan Kun je daarmee leven? Ergens mee zijn impliceert een totale aanvaarding dat het is zoals het is. Ergens mee leven suggereert dat het eigenlijk niet goed is en dat je het dan maar moet accepteren.
Met de pijn die ik voelde – en de ballast uit mijn verleden, die ik in mijn gedachte meetorste – werd dit een uitdaging. Kon ik zijn met de pijn, het verdriet, of bleef het bij acceptatie? Voor mij werd dit het thema. Het werd de meetlat waar ik de mensen en mijn verdriet uit mijn verleden naast legde. Het bepaalde de intensiteit van de pelgrimstocht. Een volkomen persoonlijke ervaring, gerelateerd aan mijn eigen verleden en waar mijn toekomst opnieuw werd bepaald.
Een steen leggen bij het ijzeren kruis
Boven op de berg bij het dorp Foncebadon staat sinds het begin van de 11e eeuw een kruis. Bij dit kruis legt de pelgrim de steen neer, die hij van thuis heeft meegenomen. Symbolisch staat dit voor het afleggen van de zonden zodat je ‘verlicht’ de weg kunt vervolgen. Mijn steen symboliseerde het pantser dat ik om mij heen had getrokken om maar niet gekwetst te worden.
Ik begreep dat mijn ouders mij niet hadden willen kwetsen en dat de dingen gewoon zo waren gegaan als ze waren gegaan. Ik omhelsde ze in gedachten en wenste dat ze op dat moment naast me konden staan. En misschien deden ze dat ook wel. Ik had de gedachte dat de geesten van mijn (voor)ouders met me meegereisd waren. Mijn vertrouwde nuchtere instelling was ik onderweg ergens kwijtgeraakt en daarin was ik niet de enige.
Het effect van een pelgrimstocht
In mijn geval was het effect van de pelgrimstocht groot. Ik besloot dat ik een nieuwe wending aan mijn leven wilde geven. Niet direct, maar twee jaar later durfde ik de koers in mijn leven drastisch om te gooien. Ik nam ontslag en startte een eigen bedrijf.
Ik hoor van meer mensen dat het effect van een pelgrimstocht blijvend is. Ik denk niet dat dit altijd het geval is en zou dit zeker niet verwachten als je besluit een pelgrimstocht te ondernemen. Misschien is het voldoende om hier bereidwillig naar te kijken. Sta zonder al te grote verwachtingen open voor wat je op je pelgrimspad tegenkomt.
De aankomst in Santiago de Compostela
En dan, haast eerder dan ik had verwacht, stond ik op het grote plein in Santiago de Compostela. Ik heb daar bijna een uur zwijgend gehuild. Huilen zonder verdriet, waarbij de tranen geruisloos vloeien. Om mij heen werden mensen verwelkomd met banners, jongelui vielen elkaar in de armen en mensen sloegen elkaar triomfantelijk op de schouders. Er werd gelachen en muziek gemaakt.
Ik zag het en maakte er geen deel van uit. Het was alsof ik in een trance was waar ik mij langzaam uit los moest trekken. Ik stond daar, leunend op mijn fiets. Meer niet.
Wat is het verschil tussen een pelgrimstocht en een bedevaart?
De woorden bedevaart en pelgrimstocht worden door elkaar gebruikt. Het verschil is dan ook gevoelsmatig. Bij een bedevaart gaat het meestal om het doel, men gaat op bedevaart naar Lourdes of Kevelaer. Dat kan met een groep mensen, samen in een al dan niet door de kerk georganiseerde reis. Bij een pelgrimstocht gaat het meer om de reis. Deze is vaak langer en wordt in minder luxe afgelegd.
Wat is de minimumafstand voor een pelgrimstocht?
De minimumafstand is 100 kilometer te voet of te paard. Een fietster moet 200 kilometer hebben afgelegd. Alleen als je dit kunt bewijzen dan kom je in aanmerking voor de Compostela of Testimonium. Dit is het officiële document waarmee het Kapittel van de Kathedraal van Santiago erkent dat de persoon gekomen is om eer te bewijzen aan de apostel Jacobus. Als je de tocht uit andere overwegingen hebt gemaakt ontvang je een andere tekst.
De medewerker bepaalt aan de hand van de stempels in je pelgrimspaspoort of je aan de eisen voldoet. Het gaat daarbij om de laatste 100 of 200 kilometer. Het is dan ook verstandig om op dit laatste stuk meerdere stempels op een dag te halen.
Wat is een pelgrimspaspoort?
In de middeleeuwen hadden pelgrims een geloofsbrief bij zich. Onderweg werden er stempels op deze brief gezet. De geloofsbrief wordt ook credential (Spaans: credencial) of pelgrimspaspoort genoemd
Een modern pelgrimspaspoort kun je vergelijken met een stempelkaart. Het is de bedoeling dat je in de pelgrimskerken, die je onderweg tegenkomt, een stempel vraagt. Deze stempels zijn vaak mooi en speciaal ontworpen voor de pelgrims. Toch kom je ook kerken tegen die gesloten zijn als jij aankomt na een lange dag lopen of fietsen. Je kunt ook stempels vragen bij het hotel of de refugio waar je overnacht. Zeker op het laatste stuk is het voor de overnachting in refugio’s of hostels van belang dat je het paspoort laat zien. Vaak krijg je op basis van je paspoort een gastvrij ontvangst.
Zeker in het eerste deel van de tocht (Nederland, België) is het niet altijd makkelijk een officiële stempel te verkrijgen. Soms moet je aanbellen bij de pastorie en erom vragen.
Hoe kom je aan een pelgrimspaspoort?
De ‘Credencial del Peregrino’, is een persoonlijke document. Het paspoort is genummerd, voorzien van je naam, paspoortnummer en de afgifte datum.
Als je naar Santiago de Compostela gaat, moet je je inschrijven bij het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Je krijgt dan automatisch een pelgrimspas toegestuurd als je alle gegevens online hebt ingevuld. Ook ontvang je 4x per jaar de Jacobsstaf, het magazine van het genootschap van Sint Jacob.
Ik vond het zelf leuker om naar Het Huis van Sint Jacob in Utrecht te gaan. Deze bevindt zich op het Janskerkhof 28A, 35 BN te Utrecht. Let wel even op want de openingstijden zijn beperkt. Je kunt je ter plekke aanmelden en met vrijwilligers praten die de tocht al een keer hebben gemaakt.
Om de tocht naar Rome te maken kun je je het beste wenden tot pelgrimswegen naar Rome. Ook hiervoor geldt dat je lid wordt en een pelgrimspaspoort of stempelkaart ontvangt.
Wat is een pegrimsteken?
Op afbeeldingen wordt Sint Jacobus met een schelp voorgesteld. Meestal is deze op zijn hoed genaaid, maar soms draagt hij het op zijn mantel. Pelgrims die onderweg zijn naar Santiago de Compstela hebben een Sint Jacobsschep bij zich. De schelp kan in principe overal aan bevestigd worden, je rugzak, fietstas of je kunt het om je nek hangen.
Vroeger had het dragen van een schelp vooral nut omdat je op die manier herkenbaar was voor rovers. Bij een pelgrim was doorgaans niets te halen en dus werden ze meestal met rust gelaten.
Op weg naar Rome draagt men twee gekruiste sleutels. Dit is het symbool van Petrus, die de sleutels van de hemelpoort bewaakt. Dit symbool is minder ingeburgerd dan de schelp en je zult op deze tocht dan ook vaak pelgrims tegenkomen die geen symbool bij zich dragen.
Pelgrims naar Santiago begroeten elkaar met een Buen Camino (goede tocht). Onderweg naar Rome wordt deze uitdrukking ook wel gebruikt, maar in mindere mate. Buen Camino of Bon Camino is een universele pelgrimsgroet geworden.
Is de tocht naar Rome wel een officiële pelgrimstocht?
De via Francigena is de oude route van Canterbury in Engeland naar Rome. De naam betekent de weg der Franken. De route werd het eerst als pelgrimsroute afgelegd door bisschop Sigeric de Ernstige, die in het jaar 990 Rome bezocht. Hij reisde daarheen om de bisschoppelijke mantel (Pallium) in ontvangst te nemen uit de handen van de Paus zelf. Het verslag van deze reis bestaat nog steeds en vormt de basis van de huidige pelgrimsroute. De route is in 2004 uitgeroepen tot een belangrijke culturele route. Het is op dit moment nog in ontwikkeling en nog niet altijd even goed aangegeven.
Ik heb de route in 2018 gefietst en heb dankbaar gebruik gemaakt van de GPS-routes die op internet te vinden zijn.
Zijn er nog andere officiële pelgrimsroutes?
Uiteraard zijn er routes die bij andere religies horen. Je kunt in Japan, Peru, Tibet en India pelgrimsroutes volgen. Meestal hebben deze tochten hun origine in het Boeddhisme.
In Engeland kun je Pilgrims’ Way volgen. Deze tocht van 192 kilometer loopt van Winchester naar Canterbury. Waarschijnlijk bestaat deze route al vanaf de Steentijd, maar het werd in de 12e eeuw een belangrijke route omdat mensen de relieken van Thomas Becket wilden opzoeken. Deze aartsbisschop was in Canterbury vermoord.
Praktische informatie
Voor praktische informatie kun je je wenden tot:
